Tags
Aan het einde van je geld nog dagen van de maand over hebben, of eindeloos kunnen putten uit je geldvoorraad. Een wereld van verschil.
Over armoede is heel wat geschreven, over rijkdom veel minder. Lijkt me logisch kan je denken. Maar misschien toch niet. Twee boeken, een rond schaarste en een ander rond rijkdom, nodigen me uit om even de hoofdweg van het schrijven van mijn eigen boek te verlaten en een wetenschaapje de wei in te sturen.
Geld is een raar ding. Oorspronkelijk bedoeld als ruilmiddel is het snel tot een begerenswaardig streven op zich verworden. Voor Aristoteles, de vader van het economisch denken die zo’n 2400 jaar geleden leefde, is het doel van ons bestaan een moreel goed leven. Zijn deugdethiek benadrukt het belang van het samengaan van menselijke waardigheid en economie. In de huidige economische visie, met nadruk op ongebreidelde groei en winst, zien we helaas het menselijke aspect de mist ingaan.
Het ene boek ‘Schaarste. Hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepaalt’ * verheldert, via het aantonen van het bestaan van een specifieke psychologie van schaarste, de drijfveren van mensen die in armoede leven. Het andere ‘Rijkdom. Hoeveel ongelijkheid is nog verantwoord?’ ** zoemt in op de maatschappelijke gevolgen van een te grote ongelijkheid, en op de karakteristieke problemen die – extreme – rijkdom met zich meebrengt. Er zijn parallellen te trekken tussen de effecten van armoede en de gevolgen van te grote rijkdom.
Zowel een tekort als een teveel aan middelen brengt een tunnelvisie met zich mee. De dagelijkse zorgen en het zoeken naar oplossingen voor de onbetaalde schoolrekening en de kapotte wasmachine dringen zich dwingend op bij mensen in armoede. ‘Schaarste kaapt de geest. De geest keert zich automatisch en krachtig naar onvervulde behoeften’. * De tunnelvisie installeert zich niet alleen bij een gebrek aan geld, maar ook bij tijdsgebrek: ‘Laat me gerust. Ik moet dit verslag nog afmaken!’.
Te weinig geld, tijd neemt onze aandacht in beslag. Deze tunnelvisie levert een klein voordeel op. Ze dwingt ons om dringende behoeften aan te pakken. Maar die doorgedreven gerichtheid op één aspect van het leven heeft ook een prijs. We verwaarlozen en negeren andere belangen, zoals een kind dat vraagt om te spelen terwijl jij drukdrukdruk bent. De hypnotiserende lichtbak van geld en status heeft een gelijkaardig tunneleffect.
Vooral de waarden die ons tot mens maken en die onze verhardende maatschappij zo nodig heeft, schieten er bij in. Respect, zorgzaamheid, vriendelijkheid blijven in de tunnel steken. Mensen onderaan de ladder krijgen in hun dagelijkse strijd om te overleven de ongelijkheid in het gezicht gesmeten en zijn verplicht zich vooral met materiële bekommernissen in te laten. ‘Drukke, rijke mensen worden ongevoelig voor de waarde van activiteiten die niet draaien om materiële goederen en status.’ ** Aristoteles waarschuwde in zijn tijd al voor het toegeven aan hebzuchtige impulsen, die het gevaar voor verlies van innerlijke deugden inhoudt.
Hier ontmoeten schaarste en overvloed elkaar. Mensen in armoede en in rijkdom, beide groepen hebben er voor hun eigen welzijn en tevredenheid alle belang bij dat er een meer gelijkheid en bijgevolg meer menselijkheid is in de samenleving. Waar we toevallig geboren zijn bepaalt zoveel. ‘Wie het beste lotje trekt in de loterij van het leven, zou dus de anderen met een slechter lot moeten steunen’, stelt Ingrid Robeyns, hoogleraar ethiek van instituties. **
Haar besluit: ‘Het eerste wat we nodig hebben is bewustzijn, bij een veel bredere groep in de samenleving, dat als we het over kwesties van rijkdom en ongelijkheid hebben, het niet alleen over economie gaat, maar ook over politiek, en al helemaal over moraliteit.’ Deze ideeën vinden hun weerklank in het burgerinitiatief van Hart boven Hard.
* Sendhil Mullainathan & Eldar Shafir, Schaarste. Hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepaalt.
** Ingrid Robeyns, Rijkdom. Hoeveel ongelijkheid is nog verantwoord?
*** www.hartbovenhard.be/
majo van ryckeghem, mei ‘19
